Huis te Vraag: Dat het nog bestaat!
“Dat het nog bestaat” , een veel gehoorde verwondering van veel bezoekers op Huis te vraag. Toch maken wij (vrienden van Leon en Willemijn van der Heijden) ons zorgen over de toekomst van deze plek en dat willen we graag onder uw aandacht brengen.
Eigenlijk is er maar één manier om de Stemming te bewaren en dat is zelf in die Stemming bewaard te blijven. In de gewone omgangstaal wil dat zeggen, ‘met rust gelaten te worden.’ Dat geldt niet alleen voor de tuinman, maar ook voor de plek zelf. De Stemming wordt niet veroorzaakt en is nergens het resultaat van, maar zij is zelf de oorzaak of beter gezegd de drager van het zo zijn van alles wat hier is. Zou je die lage takken afzagen en de klimop uit de bomen en van de graven trekken, dan trekt de Stemming zich terug.
Je kunt de Stemming wel verjagen of vernietigen, maar niet maken, de Stemming is niet maakbaar, zij is een gunst van de natuur net als het weer. Er moet altijd Stemming zijn, zoals er ook altijd Weer moet zijn, zonder Stemming of zonder Weer kan niets bestaan. Zolang wij in die Stemming bewaard kunnen blijven, zullen wij in staat zijn Huis te Vraag te bewaren en te behoeden.
Aldus Leon Jozef van der Heijden die in de 30 jaar dat hij leefde woonde en werkte op Huis te Vraag een paradijs op aarde gemaakt heeft en al die jaren heeft behoed en beschermd tot zijn dood er op volgde, bijna een jaar geledeen.
Begin jaren 60 kocht de gemeente Amsterdam de begraafplaats Huis te Vraag aan de Schinkel in Zuid. De dag erop werd deze gesloten en vergeten. Eind jaren 80 was er wel belangstelling voor de grond van de begraafplaats, want inmiddels had de stad Amsterdam zich al tot voorbij de begraafplaats uitgebreid. Maar toen lieten de doden nog van zich nog horen: de grafrechten verhinderde verdere ontwikkeling van plannenmakerij.
Het gevolg was dat er geen onderhoud meer op de begraafplaats werd gepleegd. Alles verwilderde waardoor de tuin meer weg had van een compleet verwaarloosde zandverstuiving. Bomen en struiken hadden de geest gegeven. Alleen de klimop, de plant van het eeuwige leven, woekerde verder. Leon Jozef van der Heijden was toch zo moedig om in 1987 een sollicitatiebrief te schrijven met de gedenkwaardige tekst: “Ik zou daar graag iets tot stand brengen”
Rembrandt zag het, Hendrik van Teylingen voelde het, en Leon Jozef van der Heijden heeft er zijn levenswerk van gemaakt. .
De dooie boel werd een levenselixer voor velen, met Leon als tovenaar. De behoeder van de Stemming. Maar hij moest ook al die jaren als een generaal van het dode leger strijden om de verborgen parel te beschermen tegen de gretige projectontwikkelaars en de oprukkende stad. Dankzij die inzet behoort het project inmiddels tot de Hoofdgroenstructuur van Amsterdam en is een gemeentelijk en cultuurhistorisch monument met haar eigen gebruiksregels, openingstijden, onderhoud en biodiversiteit.
Nu blijkt dat zowel de tuin als het huis op wederom ernstig worden bedreigd met grootstedelijke plannen.
Gezien Leon er niet meer is hebben wij, vrienden en familie van Leon en Willemijn hebben besloten een Stichting op te richten, met als doel: Het behoud van de Stemming op Huis te Vraag in de geest van Leon en Willemijn.
De bijzondere sfeer in de tuin is onmiskenbaar verbonden met (het gebruik) van het gebouw. De talloze beschouwingen die wij hadden met Leon en zijn muze en vrouw Willemijn, over de toekomst van het atelier zijn de enige van belang bij het ontwikkelen van een nieuwe invulling/ functie van het gebouw zoals een ruimte
voor lotgenotenbijeenkomsten over rouw en verlies, voor de buurt en een kunstkenniscentrum met lezingen en exposities. Om de geest van Leon te laten waaien en de oase van rust te laten voortbestaan.
In de Principenota Schinkelkwartier werd nog nauwelijks met een woord gerept over Huis te Vraag. Slechts een zinnetje over Huis te vraag als structurele factor binnen de hoofdgroenstructuur. Verschillende ambtenaren hebben ons op het hart gedrukt dat we ons over de tuin en het weiland in huidige staat geen zorgen hoefden te maken. Omdat deze monumentale groene necropolis een erkend stilte gebied is met beperkte openingstijden. Duidelijk, Huis te Vraag natuurlijk.
De plannen die geschetst zijn in concept projectnota Schinkelkwartier zijn volstrekt onwenselijk met betrekking tot het voortbestaan van Huis te Vraag zoals het is. Een opname in een zogenaamd openbaar stadspark is onnodig en catastrofaal voor het unieke karakter van Huis te Vraag.
Huis Vraag moet met rust worden gelaten, zodat de stemming bewaard kan blijven.
De Stemming op Huis te Vraag, met andere woorden:
Met ontzag voor de natuur met als resultaat onderdeel van hoofdgroenstructuur (Principenota Schinkelkwartier 2020),
met respect voor de zichtlijnen van het pre stedelijk karakter van begin 20e eeuw
(Jouke van der Werf, Monumentenzorg Gemeente Amsterdam, 2020),
met waardering voor het oorspronkelijke ontwerp van de protestante begraafplaats (Scriptie Mirre Berkhof Wageningen University, 2017),
in het leven roepen van een bijzondere sfeer in deze oase, zeker in de coronatijd, even weg van alles
(bezoeker, 2020)
met bewondering voor het ensemble van begraafplaats Huis te Vraag: het ontvangstgebouw, de hele begraafplaats met gedenktekens, de groenvoorziening, het toegangshek, het portiersgebouw en het zuidelijk gelegen weiland
(Bierenbroodspot & Van der Werf, 2009),
het creëren van een stilteplek in een dicht stedelijke gebied
(Trouw, 2011),
een gevoel van contemplatie
(bezoeker 2018),
met oog voor het funeraire cultuur van vroeger: Verschillende elementen op begraafplaats Huis te Vraag herinneren aan de funeraire cultuur van vroeger. Nederland was gedurende het in gebruik zijn van de begraafplaats een echte klassenmaatschappij
(Van Eeckhoutte, 2015),
of er komen mensen die op zoek zijn naar hun overgrootouders, andere bezoekers van de groene necropolis zijn onder meer kikkers, ringslangen, uilen, buizerds en ijsvogels. (NRC 2020).
Leon Jozef van der Heijden: (de meester spreekt:)
“De hele wereld willen redden, dat kun je niet menen, maar een symbolische hectare…”
“Na decennia te hebben rondgezworven als een dolende ziel had ik iets gevonden waar ik me aan kon wijden.”
“De begraaftuin als Paradijs is… een katholiek… idee. Het paradijs wordt niet gekenmerkt door graven of de dood. Het accent in…onderhoud ligt dus niet op het kerkhof achtige of de graven, maar meer op de tuin als geheel “
“Al het werk wordt met de hand gedaan, machines komen er bijna niet aan te pas, lawaai hoort hier niet thuis”
“Weiland van het uitzicht: niet alleen op het Amsterdamse Bos dat in de verte aan de horizon verschijnt, maar ook op ‘gene zijde’”